Dolandırıcılık

Dolandırıcılık

Madde 157- (1) Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlayan kişiye bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası verilir.

Nitelikli dolandırıcılık

Madde 158- (1) Dolandırıcılık suçunun;
a) Dinî inanç ve duyguların istismar edilmesi suretiyle,
b)Kişinin içinde bulunduğu tehlikeli durum veya zor şartlardan yararlanmak suretiyle,
c) Kişinin algılama yeteneğinin zayıflığından yararlanmak suretiyle,
d)Kamu kurum ve kuruluşlarının, kamu meslek kuruluşlarının, siyasi parti, vakıf veya dernek tüzel kişiliklerinin araç olarak kullanılması suretiyle,
e) Kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak,
f)Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle,
g) Basın ve yayın araçlarının sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle,
h) Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında,
i) Serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle,
j) Banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla,
k) Sigorta bedelini almak maksadıyla,
İşlenmesi halinde, iki yıldan yedi yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur. Ancak, (e), (f), (j) ve (k) bentlerinde sayılan hâllerde hapis cezasının alt sınırı üç yıldan, adli para cezasının miktarı suçtan elde edilen menfaatin iki katından az olamaz.
(2) Kamu görevlileriyle ilişkisinin olduğundan, onlar nezdinde hatırı sayıldığından bahisle ve belli bir işin gördürüleceği vaadiyle aldatarak, başkasından menfaat temin eden kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır.

Suçun tanımını yapan 157. maddedir. 158. madde suçun nitelikli hallerini düzenlemektedir.

1. Korunan Hukuki Değer

Dolandırıcılık suçu, hileli davranışlarla bir kişinin aldatılarak iradesinin fesada uğratılması ve sonucunda malvarlığından haksız yarar sağlanmasıdır. Bu suç malvarlığına karşı işlenen suç olmasının yanı sıra mağdurun iradesinin özgürce kullanılmasının engellenme suçunu da işlemektedir. Failin hileli davranışı olmasaydı mağdur iradesini serbestçe kullanabilecek ve malvarlığında kayıp meydana gelmeyecekti. Bu suç tanımında korunan hukuki değerler malvarlığı ve irade özgürlüğüdür.

2. Suçun Maddi Unsurları

a) Fiil

Bu suçun oluşabilmesi için üç aşamalı fiil gereklidir. Failin hileli davranışta bulunması, mağdurun aldatılması ve aldatma sonucunda mağdurun malvarlığında eksilme olması. Mağdurun malvarlığında eksilme olmasına karşın failin ya da bir başkasının bu durumdan fayda sağlaması gerekir.

Hileli davranış için salt yalan söylenmiş olması yeterli değildir. Söylenen yalanın nitelikli olması yani mağduru aldatabilmesi gereklidir. Mağduru aldatabilecek nitelikte olmayan yalanla dolandırıcılık suçunun işlenmesi mümkün değildir.

Hile nitelikli bir yalandır. Fail tarafından yapılan hileli davranış belli oranda ağır, yoğun ve ustaca olmalı, sergileniş açısından mağdurun inceleme olanağını ortadan kaldıracak nitelikte bir takım hareketler olmalıdır. Kullanılan hileli davranışlarla mağdur yanılgıya düşürülmeli ve bu yanıltma sonucu yalanlara inanan mağdur tarafından sanık veya bir başkasına haksız çıkar sağlanmalıdır.

Hilenin kandırıcı nitelikte olup olmadığı olaysal olarak değerlendirilmeli, olayın özelliği, fiille olan ilişkisi, mağdurun durumu, kullanılmışsa gizlenen veya değiştirilen belgenin nitelikleri ayrı ayrı nazara alınmalıdır.¹

Her olayda gösterilen davranış, söylenen yalan aynı da olsa, mağdur ve şartlar da farklı olacağından davranışın hileli olup olmadığının olayın özelliklerine göre değerlendirilmesi gerekir.

b) Fail

Bu suçun faili herkes olabilir. Ancak tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında; serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılmasında suçun nitelikli olarak işlenmiş olduğu kabul edilmiştir.

c) Mağdur

İradesi aldatılmak suretiyle malvarlığında zarara uğratılan kişi suçun mağdurudur. İradesi aldatılan ile malvarlığında azalma olanlar farklı kişiler ise bu durumda mağdur iradesi aldatılan ve malvarlığı azalan ayrı kişilerdir. Ancak azalan malvarlığı üzerindeki tasarrufun iradesi aldatılan tarafından yapılması gerekir.

Algılama yeteneği zayıf kişilerin aldatılması ise nitelikli hal olarak kabul edilmiş ve ceza arttırılmıştır. Ancak hileli davranışı algılayamayacak kadar ayırt etme gücüne sahip olmayanlar bu suçum mağduru olamaz. Bu durumda hırsızlık suçundan bahsedilebilir.²

d) Suçun Konusu

Suçun konusu malvarlığıdır. Malvarlığı olarak, sadece taşınır taşınmaz mallar değil malvarlığına dahil olan her türlü hak suçun konusunu oluşturur.

3. Suçun Manevi Unsuru

Dolandırıcılık suçu ancak kasten işlenebilir. Kastın varlığı için failin hileli davranışı yapmak istemesinin yanı sıra, bu davranışı ile mağdurun iradesini aldatmayı ve yarar sağlamayı da istemiş olması gerekir. Yapılan davranışın hileli olduğunu ve aldatmaya yönelik olduğunu bilmesi ve isteyerek yapması gerekir. Gerekçede yazdığı üzere de olası kast da suçun işlenmesi için yeterlidir.

Dolandırıcılık suçu, kasten işlenebilen bir suçtur. Burada söz konusu olan kast, dolandırıcılık suçunun maddî unsurlarının hepsinin fail tarafından bilinmesini ifade etmektedir. Bir başka ifadeyle, fail gerçekleştirdiği davranışların hile teşkil ettiğini, başka birini aldatıcı nitelikte olduğunu bilmelidir. Ayrıca, fail, bu hileli davranışlar sonucunda bunların etkisiyle, hileye maruz kalan kişinin veya başkasının malvarlığında bir eksilme meydana geldiğini, zarar gördüğünü ve buna karşılık, kendisinin veya sair bir kişinin malvarlığında bir artma meydana geldiğini bilmelidir. Bu itibarla, fail, mağdurun malvarlığındaki eksilmenin, mağdurun gördüğü zararın kendi hileli davranışları sonucunda meydana geldiğini bilmelidir; hile ile zarar arasındaki illiyet bağının varlığının bilincinde olmalıdır. Belirtilen hususlara ilişkin kast, doğrudan kast olabileceği gibi, olası kast da olabilir. (TCK 157 madde gerekçesinden)

4. Hukuka Aykırılık Unsuru

Malvarlığındaki eksilme mağdurun rızası ile yaptığı tasarruf sonucunda gerçekleşmektedir. Mağdurun rızasının varlığı hukuka uygunluk sebebi de olsa, mağdurun iradesinin yanıltılması aslında mağdurun rıza göstermeyeceği bir tasarrufa rıza göstermesine yol açmaktadır. Mağdurun rızasını almak için iradesinin aldatılması hukuka aykırıdır.

5. Nitelikli Haller

Dolandırıcılık suçunun on bir nitelikli hali vardır. Ancak bu çalışmanın konusu olan olayı ilgilendiren nitelikli hal, suçun “bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle” işlenmesidir.

Kanun koyucu, failin mağduru yüz yüze gelmeden hileli davranışla aldatmasının kolaylığını gözeterek, failin bundan faydalanmasını nitelikli hal olarak değerlendirip cezasının daha yüksek olmasını öngörmüştür.

Dolandırıcılık suçunun, bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle işlenmesi de, birinci fıkranın (f) bendinde bu suçun bir nitelikli unsuru olarak kabul edilmiştir. Bilişim sistemlerinin ya da birer güven kurumu olan banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması, dolandırıcılık suçunun işlenmesi açısından önemli bir kolaylık sağlamaktadır. (TCK 158 madde gerekçesinden)

6. Suçun Özel Görünüş Şekilleri

a) Teşebbüs

Suç mağdurun malvarlığında eksilme ve failin ya da failin istediği kişinin malvarlığındaki artışın gerçekleşmesi ile tamamlanır. Bu aşamaya gelmeyen durumlarda ise teşebbüsün varlığı araştırılır.

Failin hileli davranışı sonuç vermiş ve mağdurun iradesine rağmen malvarlığında eksilme olmamış ise suç teşebbüs aşamasında kalmıştır. Mağdurun malvarlığında eksilme olmasına rağmen failin malvarlığında artış olmasa bile suç tamamlanmış sayılacaktır.

Failin hileli davranışına mağdurun kanmaması durumunda ise doğrudan teşebbüsün olmadığı söylenemez. Hileli davranışın gerçekte mağdurun iradesini sakatlayabilecek ölçüde hileli olup olmadığının araştırılması gerekir. Hile yeteri kadar nitelikli değilse teşebbüsten bahsedilemez.

b) İçtima

Dolandırıcılık suçu aynı suç işleme kararının icrası sırasında aynı mağdura birden fazla kez yönelirse zincirleme suç hükümleri uygulanır. Aynı eylemle birden fazla mağdura yönelmesi durumunda da zincirleme suç hükümleri uygulanır. Ancak farklı zamanlarda birden fazla mağdura yönelmesi durumunda gerçek içtima hükümleri uygulanır.³

7. Soruşturma Usulü

Dolandırıcılık suçu şikayete bağlıdır. Savcılık makamı mağdurun şikayeti üzerine soruşturmayı başlatabilir.

Dolandırıcılık suçunda yetkili yargı merci aldatıcı davranışın yapıldığı yerdeki yargı merci değil, sonucun doğduğu yerdeki yargı mercidir. Görevli mahkeme dolandırıcılık suçu için asliye ceza, nitelikli dolandırıcılık için ise ağır ceza mahkemesi görevlidir.

Mağdurun şikayet için zamanaşımı, mağdurun fiili ve failin kim olduğunu bildiği veya öğrendiği günden başlamak üzere altı aydır.

Dava zamanaşımı dolandırıcılık suçu için sekiz yıl, nitelikli dolandırıcılık için on beş yıldır. (TCK Md.66)

Ceza zamanaşımı ise dolandırıcılık suçu için on yıl ve nitelikli dolandırıcılık suçu için ise yirmi yıldır. (TCK Md. 68)